Αλέξανδρος Παπαναστασίου (8.7.1876-17.11.1936)
Ἐκάλη, Νοέμβριος (;) 1936. Εἶχα πάει νά τόν δῶ στό σπίτι του καί εἴχαμε βγεῖ γιά ἕνα μικρό περίπατο στούς ἔρημους ἐξοχικούς δρόμους. Ὁ Παπαναστασίου ἦταν κουρασμένος καί πικραμένος. Εἶχε νικηθῆ, τό πολιτικό του ἔργο εἶχε καταρρεύσει, ἡ Δημοκρατία εἶχε συντριβῆ καί τό μέλλον ἦταν ζοφερό ἀπό κάθε ἄποψη, ἐσωτερική καί ἐξωτερική (...). Μιά μελαγχολική σιγή εἶχε πέσει ἀνάμεσά μας καθώς προχωρούσαμε κάτω ἀπό τίς δεντροστοιχίες. Τότε ξαφνικά, δέν ξέρω πῶς μοῦ ἦρθε, καί τοῦ ἔθεσα τό ἐρώτημα:
– Τί εἶναι αὐτό πού λείπει στόν τόπο μας, κύριε Πρόεδρε; Γιατί εἶναι φανερό πώς μᾶς λείπει κάτι βασικό.
Ὁ Ἀλ. Παπαναστασίου στάθηκε, μέ κοίταξε καί ἀποκρίθηκε ἀδίσταχτα:
– Ἡ σκέψη.
Ἀμέσως, σάν νά ἤθελε νά προσδιορίσῃ ἀκόμη καλύτερα τήν ἀπάντησή του, τή μετέφρασε γαλλικά, λέγοντας «la pensée». Νομίζω ὅτι αἰσθάνθηκε αὐθόρμητα τήν ἀνάγκη τῆς αὐστηρῆς ἀκριβολογίας καί τῆς σαφήνειας τῆς γαλλικῆς γλώσσας γιά νά ἐκφράσῃ ἐκεῖνο πού ἤθελε νά πῇ. Καί καθώς τοῦ ζητοῦσα κάποιαν ἐξήγηση, συνέχισε:
– Ἴσως σᾶς φαίνεται περίεργο αὐτό πού εἶπα. Ἀλλά, ὅταν λέω σκέψη, δέν ἐννοῶ τήν μόρφωση πού μπορεῖ ὁ καθείς νά ἀποκτήσῃ, ἄν τοῦ δοθοῦν οἱ εὐκαιρίες. Ἐννοῶ τήν πρωτότυπη, δημιουργική σκέψη. Ἔχουμε ταλέντα ὅλων τῶν εἰδῶν καί μποροῦμε νά ἔχουμε καί ἡρωϊσμό. Δέν ἔχουμε ἀκόμα τήν δική μας σκέψη. Αὐτή εἶναι ἡ βασική ἔλλειψη πού εἶναι αἰσθητή σ’ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις τῆς νεοελληνικῆς ζωῆς -στήν Τέχνη, στό Πανεπιστήμιο, στήν κοινωνική δράση, στήν πολιτική.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ: Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟ: http://goo.gl/nZQssy
(Προσωπογραφία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, έργο του ζωγράφου Αλέκου Κοντόπουλου)
Ἐκάλη, Νοέμβριος (;) 1936. Εἶχα πάει νά τόν δῶ στό σπίτι του καί εἴχαμε βγεῖ γιά ἕνα μικρό περίπατο στούς ἔρημους ἐξοχικούς δρόμους. Ὁ Παπαναστασίου ἦταν κουρασμένος καί πικραμένος. Εἶχε νικηθῆ, τό πολιτικό του ἔργο εἶχε καταρρεύσει, ἡ Δημοκρατία εἶχε συντριβῆ καί τό μέλλον ἦταν ζοφερό ἀπό κάθε ἄποψη, ἐσωτερική καί ἐξωτερική (...). Μιά μελαγχολική σιγή εἶχε πέσει ἀνάμεσά μας καθώς προχωρούσαμε κάτω ἀπό τίς δεντροστοιχίες. Τότε ξαφνικά, δέν ξέρω πῶς μοῦ ἦρθε, καί τοῦ ἔθεσα τό ἐρώτημα:
– Τί εἶναι αὐτό πού λείπει στόν τόπο μας, κύριε Πρόεδρε; Γιατί εἶναι φανερό πώς μᾶς λείπει κάτι βασικό.
Ὁ Ἀλ. Παπαναστασίου στάθηκε, μέ κοίταξε καί ἀποκρίθηκε ἀδίσταχτα:
– Ἡ σκέψη.
Ἀμέσως, σάν νά ἤθελε νά προσδιορίσῃ ἀκόμη καλύτερα τήν ἀπάντησή του, τή μετέφρασε γαλλικά, λέγοντας «la pensée». Νομίζω ὅτι αἰσθάνθηκε αὐθόρμητα τήν ἀνάγκη τῆς αὐστηρῆς ἀκριβολογίας καί τῆς σαφήνειας τῆς γαλλικῆς γλώσσας γιά νά ἐκφράσῃ ἐκεῖνο πού ἤθελε νά πῇ. Καί καθώς τοῦ ζητοῦσα κάποιαν ἐξήγηση, συνέχισε:
– Ἴσως σᾶς φαίνεται περίεργο αὐτό πού εἶπα. Ἀλλά, ὅταν λέω σκέψη, δέν ἐννοῶ τήν μόρφωση πού μπορεῖ ὁ καθείς νά ἀποκτήσῃ, ἄν τοῦ δοθοῦν οἱ εὐκαιρίες. Ἐννοῶ τήν πρωτότυπη, δημιουργική σκέψη. Ἔχουμε ταλέντα ὅλων τῶν εἰδῶν καί μποροῦμε νά ἔχουμε καί ἡρωϊσμό. Δέν ἔχουμε ἀκόμα τήν δική μας σκέψη. Αὐτή εἶναι ἡ βασική ἔλλειψη πού εἶναι αἰσθητή σ’ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις τῆς νεοελληνικῆς ζωῆς -στήν Τέχνη, στό Πανεπιστήμιο, στήν κοινωνική δράση, στήν πολιτική.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ: Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟ: http://goo.gl/nZQssy
(Προσωπογραφία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, έργο του ζωγράφου Αλέκου Κοντόπουλου)
